Μάθημα 3: Διαχείριση και επιχειρηματικότητα στις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες. Αναλυτικό πρόγραμμα για A&H επαγγελματίες. (C3-AH-PRO-EL)

Το μάθημα αυτό αναπτύσσεται στο πλαίσιο του σχεδίου "Προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας στις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες (ΠΔΒ) μέσω της διεπιστημονικής εκπαίδευσης (FENICE) με την υποστήριξη του προγράμματος Erasmus+ της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Έχει σχεδιαστεί για επαγγελματίες με υπόβαθρο στις Τέχνες και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (A&H) που επιθυμούν να επιδιώξουν την αυτοαπασχόληση ή να διαχειριστούν δημιουργικές ομάδες στην καριέρα τους. Γενικότερα, το μάθημα θα ήταν χρήσιμο για κάθε δημιουργό καθώς παρέχει μια ολοκληρωμένη κατανόηση των επιχειρηματικών και διαχειριστικών πρακτικών που καθορίζουν τις σύγχρονες δημιουργικές και πολιτιστικές επιχειρήσεις. Ο γενικός στόχος είναι η ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων που απαιτούνται για την επιτυχία της σταδιοδρομίας και τον δημιουργικό αντίκτυπο., καθώς και για την έναρξη έργων που εμπίπτουν στο πεδίο δραστηριοτήτων απόκτησης βιωμάτων (experience economy). 

Το μάθημα είναι διεπιστημονικό και παρουσιάζει τη θεωρία και την πρακτική της επιχειρηματικότητας και της διοίκησης, συνδυάζοντας καθοδηγούμενες και πρακτικές δραστηριότητες μάθησης.

Οι ΠΔΒ είναι περιεχόμενο, γνώση και τεχνολογικά προσανατολισμένες και, ως τέτοιες,  υπόκεινται εξ ορισμού σε διεπιστημονική έρευνα και εκπαίδευση. Οι ΠΔΒ συνδυάζουν τη δημιουργία (συχνά από καλλιτέχνες ή σχεδιαστές), την παραγωγή (συχνά από επιχειρήσεις) και τη διανομή (συχνά από πολυεθνικές) αγαθών και υπηρεσιών που είναι πολιτιστικού χαρακτήρα και συνήθως προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.

Η ανάπτυξη των επιχειρηματικών και διαχειριστικών δεξιοτήτων των καλλιτεχνών θα παράσχει στις ΠΔΒ προσεκτικά μελετημένους, καινοτόμους και αυτόνομους όσο αφορά τη βιωσιμότητα επαγγελματίες που μπορούν να οδηγήσουν και να συμβάλουν στη βιώσιμη λειτουργία της δημιουργικής οικονομίας.

Σκοπός του μαθήματος αυτού είναι να παράσχει πολύπλευρη εικόνα της λειτουργίας των επιχειρήσεων ΠΔΒ και να συζητήσει τα πρακτικά και θεωρητικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες και οι επιχειρηματίες του χώρου αυτού. Βασίζεται στη διεπιστημονική προσέγγιση που αφορά τις ΠΔΒ για να δείξει πώς η δημιουργικότητα και ο πολιτισμός μπορούν να εμπορευθούν βιώσιμα και να δημιουργήσουν βιώσιμες και καινοτόμες επιχειρήσεις.

Από την άποψη αυτή, οι στόχοι της πορείας είναι η

• Βελτίωση των επιχειρηματικών και διαχειριστικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων που σχετίζονται με τις ΠΔΒ·
• Δημιουργία ικανοτήτων για τη δημιουργία και την εργασία σε πολιτιστικές και δημιουργικές ομάδες, εδραιωμένες σταθερά στην οικονομική πραγματικότητα και στο σύγχρονο πολιτιστικό πλαίσιο·
• Εξοικείωση των ασκουμένων με τις κύριες πτυχές της αυτοαπασχόλησης στις ΠΔΒ, όπως η προσωπική προώθηση στο διαδικτυακό περιβάλλον, η οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και η καλλιτεχνική έρευνα·
• Προώθηση της κοινωνικής αλλαγής, της λογοδοσίας και της καινοτομίας με βάση τη δημιουργικότητα·
• Να πείσει τους επαγγελματίες με υπόβαθρο στις Τέχνες και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (A&H) για τη συνολική σημασία της ομαδικής εργασίας υπό τον συντονισμό επαγγελματιών/ειδικών στις επιχειρήσεις και τα οικονομικά (B&E) που είναι επίσης εκπαιδευμένοι σε δραστηριότητες και έργα CCI.

Λαμβάνοντας υπόψη τις στρατηγικές/μεθοδολογίες διδασκαλίας-μάθησης, η κύρια προσέγγιση σε αυτό το μάθημα είναι η βιωματική μάθηση. Κατά συνέπεια, ο κύκλος αυτός χρησιμοποιεί διαφορετικές μεθόδους διδασκαλίας, μάθησης και αξιολόγησης, σύμφωνα με τις ανάγκες των μανθανόντων και τους στόχους της μάθησης. Οι διδακτικές μεθοδολογίες σχεδιάστηκαν για να ενισχύσουν την αυτόνομη εργασία, σεβόμενες παράλληλα την ποικιλομορφία και τις ανάγκες των μανθανόντων, επιτρέποντας ευέλικτες μεθόδους μάθησης.

Το μάθημα αυτό αποσκοπεί στην προώθηση ενός ενεργού εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, αποδεδειγμένα αποτελεσματικού στην ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων ανώτερης τάξης. Συμμετέχοντας σε μια ενεργή και συμμετοχική διαδικασία μάθησης, ενισχυμένη από την ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών, οι φοιτητές παρεμβαίνουν άμεσα στην κατασκευή της γνώσης, στην ανάκριση και στη συνδημιουργία της. Σε αντίθεση με τις συμβατικές προσεγγίσεις, γενικά παθητικές και μονής κατεύθυνσης, οι μαθητές γίνονται το κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας και ο εκπαιδευτής/δάσκαλος αναλαμβάνει τον ρόλο του μεσολαβητή.

Μετά την ολοκλήρωση του κύκλου μαθημάτων, οι εκπαιδευόμενοι θα είναι σε θέση να

• Ερμηνεύουν τα βασικά χαρακτηριστικά της οικονομίας των κλάδων του πολιτισμού και της δημιουργικότητας, των σημαντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι βιομηχανίες, όπως η τεχνολογική, η νομική και η οικονομική - και των πολιτικών που υιοθετούνται για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων
• Αναπτύσσουν μοντέλα για δημιουργικές επιχειρηματικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένου του στρατηγικού σχεδιασμού για πρωτοβουλίες επιχειρηματικότητας, καινοτόμων μεθόδων για τη δημιουργία κεφαλαίων, τη διαχείριση των ενδιαφερόμενων μερών και την ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων, τις δομές διακυβέρνησης των δημιουργικών επιχειρήσεων κ.λπ.
• Εντοπίζουν νέες ευκαιρίες στο πλαίσιο κοινωνικών και επιχειρηματικών προβλημάτων και αναπτύσσουν επιχειρηματικές λύσεις, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα πηγές εσόδων που επιτυγχάνουν οικονομική βιωσιμότητα
• Εργάζονται σε διεπιστημονικές ομάδες ΠΔΒ
• Σχεδιάζουν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (εκθέσεις, εργαστήρια, προωθητικές ενέργειες κ.λπ.) και εκστρατειών προώθησης μέσω Διαδικτύου

Επιπλέον, το μάθημα ενθαρρύνει την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Ικανοτήτων για την Επιχειρηματικότητα (EntreComp)[1]. Οι ικανότητες παρουσιάζονται ανά τομέα και με αναφορά στο κατά πόσον βελτιώνονται (όταν αναπτύσσονται αποτελεσματικά εντός του πεδίου των περιεχομένων που προβλέπονται για το μάθημα) ή/και αξιολογούνται (όταν υπόκεινται σε αξιολόγηση), και όσον αφορά τις δύο Ενότητες περιεχομένου που προτείνονται στο πλαίσιο αυτού του κύκλου μαθημάτων - Ενότητα 1: Κατανόηση της επιχειρηματικότητας στις ΠΔΒ και στην Ενότητα 2: Επιχειρηματική πρακτική – Μοντελοποίηση μίας ΠΔΒ Επιχείρησης  - οι οποίες αναλύονται περαιτέρω στο τμήμα IV του παρόντος αναλυτικού προγράμματος.

[1] http://europa.eu/!kR69Tb

Το περιεχόμενο του μαθήματος αναφέρεται στις ακόλουθες βασικές εκτιμήσεις και αιτιολογίες των ΠΔΒ:

• Η αμοιβαία κατανόηση και κατανόηση μεταξύ της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας και της οικονομίας/διαχείρισης, για τη σκοπιμότητα και την οικονομική βιωσιμότητα ενός προϊόντος/έργου ΠΔΒ είναι απαραίτητη. Οι επαγγελματίες και των δύο τύπων προφίλ πρέπει να γνωρίζουν την ανάγκη ανάπτυξης και απασχόλησης δεξιοτήτων για ομαδική εργασία και συνεργασία.
• Η ανάπτυξη της δημιουργικής διαδικασίας διαφέρει από τη μεταβίβασή της σε τρίτους, επομένως κάθε συμμετέχων στο μάθημα πρέπει να αποκτήσει επιχειρηματική πειθαρχία (για να δει αν μπορεί να εφαρμοστεί με τη μορφή διαγραμμάτων που αφορούν κάθε καλλιτεχνική πειθαρχία).
• Το βασικό χαρακτηριστικό της δημιουργικής οικονομίας είναι η μετατροπή της καλλιτεχνικής αξίας σε οικονομική αξία, ως εκ τούτου, όλα τα χαρακτηριστικά που δίνουν αξία σε ένα καλλιτεχνικό προϊόν θα πρέπει να αποτιμηθούν ως οικονομικές αξίες (δημιουργώντας έτσι επιχειρήσεις): η μοναδικότητα, η μη τυποποίηση ως αδυναμία αναπαραγωγής, η τεχνολογική διαδικασία, η αναγνώριση, τα πνευματικά δικαιώματα κ.λπ., δηλαδή η κατανόηση του καλλιτεχνικού προϊόντος σε σχέση με την αγορά είναι ουσιώδης.
• Η δημιουργικότητα θα πρέπει να είναι το κύριο εργαλείο και ικανότητα για εργασία στο πλαίσιο των ΠΔΒ. Συνήθως εκλαμβάνεται ως φυσική ικανότητα, η ατομική δημιουργικότητα που χρησιμοποιείται στην ομαδική εργασία μπορεί να επιταχύνει τον εξελικτικό ρυθμό των ιδεών μέσα σε μια ομάδα όταν χρησιμοποιείται στην ομαδική εργασία βάσει έργου. Κατά τη διάρκεια έργων ΠΔΒ, κάθε είδος δημιουργικότητας θα μπορούσε να είναι η ειδοποιός διαφορά στην προστιθέμενη αξία και στην ικανότητα σε μια ανταγωνιστική αγορά - σκέψη εκτός τετριμμένων (thinking outside the box), αποφυγή των κλισέ, μόνιμη προσαρμογή στη σύγχρονη πραγματικότητα - ανεξαρτήτως της φύσης των έργων είτε αυτή είναι πολιτισμική, οικονομική ή τεχνολογική.
• Στο πλαίσιο μιας ομάδας έργου ΠΔΒ, όλα τα μέλη είναι/πρέπει να είναι δημιουργικά, αν και μόνο αυτά με καλλιτεχνικό υπόβαθρο (A & H) είναι δημιουργοί, από την άποψη των επαγγελματικών δεξιοτήτων στην τεχνολογία καλλιτεχνικής μεταφοράς. Οι δημιουργοί υποκινούνται από το σύγχρονο πολιτιστικό και δημιουργικό πλαίσιο, από την έκθεση των ΜΜΕ στο τελικό προϊόν των έργων και προφανώς από τα οικονομικά οφέλη των ΠΔΒ δραστηριοτήτων. Η σκοπιμότητα, η οικονομική βιωσιμότητα και η πιθανή επιτυχία του προϊόντος της ομάδας ΠΔΒ μπορούν να εξασφαλιστούν ή να αξιολογηθούν θετικά μόνο μέσω της οικονομικής και διαχειριστικής εμπειρογνωμοσύνης που παρέχουν τα μέλη της ομάδας με οικονομικό υπόβαθρο. Το πολιτιστικό πλαίσιο πρέπει οπωσδήποτε να αξιολογείται συνεχώς από κοινού στο πλαίσιο της ομάδας, τόσο από τους καλλιτέχνες όσο και από τους ειδικούς ΠΔΒ στους τομείς της οικονομίας/της διοίκησης. Είναι επίσης απαραίτητο να υπάρχει ένα ορισμένο επίπεδο κατανόησης εντός της ομάδας ΠΔΒ - η πρόσβαση σε άλλη καλλιτεχνική δημιουργικότητα έναντι οικονομικής σκοπιμότητας- και πρέπει πάντα να επιτυγχάνεται ισορροπία για τη διαρκή ανάπτυξη του έργου.
• Οι κύριοι παράγοντες συνήθως δηλώνουν πολιτιστικές πολιτικές που επηρεάζονται από την καθυστέρηση, το πρωτοχρονικό και τον αντιδραστικό παραδοσιακό χαρακτήρα. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις: πολιτιστικά ιδρύματα που χρηματοδοτούνται έργα ΠΔΒ μέσω διαγωνισμών, ιδιωτικοί φορείς με σύγχρονα οράματα σχετικά με τις ΠΔΒ, νέες γκαλερί, πολιτιστικά/καλλιτεχνικά κέντρα, ανεξάρτητες γκαλερί, ιδιωτικές επιχειρήσεις ως πολιτιστικοί φορείς/μη κυβερνητικοί οργανισμοί, τοπικές αρχές που ενδιαφέρονται για νέα πολιτιστικά οράματα για τις πόλεις/περιφέρειές τους. Οι παράγοντες στις πολιτιστικές πολιτικές είναι είτε συμβατικοί (κρατικοί, θεσμικά ή χρηματοδοτούμενοι) είτε εναλλακτικοί (ανεξάρτητες/νέες γκαλερί, ιδιωτικά αρχιτεκτονικά/σχεδιαστικά γραφεία, ανεξάρτητα πολιτιστικά φεστιβάλ, μέσα ενημέρωσης, γκαλερί, κινηματογράφος, design, πολυμέσα κ.λπ.).
• Το Τεστ της Πραγματικότητας - ακόμη και πριν από την πανδημία, ήταν προφανές ότι η χρηματοδότηση των ΠΔΒ συνδέεται όλο και περισσότερο με ορισμένα σημαντικά θέματα - αφορά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, ιδίως εντός του αστικού περιβάλλοντος, της οικολογίας, της ανακύκλωσης, της συμμετοχής για την εξεύρεση λύσεων για κοινωνικά προβλήματα, τη διατήρηση και την αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η τέχνη για χάρη της τέχνης δεν αποτελεί πλέον επιλογή για δημόσια χρηματοδότηση. Η έκθεση στα μέσα ενημέρωσης είναι απαραίτητη για κάθε δραστηριότητα/έργο ΠΔΒ, όπως κοινωνικές πλατφόρμες, το World Wide Web, δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο, κλπ.
• Συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες της εκπαίδευσης - όπως δημιουργικά εργαστήρια, δημιουργική εκπαίδευση νέων. Ακόμη και σε ένα τεχνολογικό περιβάλλον, μια οικονομική επιλογή για προστιθέμενη αξία είναι η δημιουργικότητα, η πρωτοτυπία, η καλλιτεχνική δημιουργία που εισάγεται στο πλαίσιο της παραγωγικής διαδικασίας και του τελικού προϊόντος.

Τα περιεχόμενα του μαθήματος χωρίζονται σε δύο μεγάλες θεματικές ενότητες, με συγκεκριμένους στόχους μάθησης και μαθησιακά αποτελέσματα η κάθε μία.

Ειδικός στόχος μάθησης:

- Να δοθεί η δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους να κατανοήσουν τη σύνδεση των ΚΠΕ με τους άλλους τομείς της οικονομίας, το δυναμικό καινοτομίας και κοινωνικής καινοτομίας τους, εστιάζοντας παράλληλα στις σχετικές καινοτόμες, συμμετοχικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις εργασίας στους ΚΠΕ.

Συγκεκριμένα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Επιπλέον των γενικών στόχων του μαθήματος, η Ενότητα 1 θα επιτρέψει στους εκπαιδευόμενους να

• αναλύουν και κατανοούν τις ΠΔΒ και τη θέση τους στην κοινωνία και την οικονομία·
• διαφοροποιούν και επιλέγουν τους τύπους έργων ΠΔΒ·
• αναγνωρίζουν θέματα ηθικής που σχετίζονται με το έργο και τα προϊόντα των ΠΔΒ·
• αναλύουν τις κύριες πτυχές της επιχειρηματικότητας και της δημιουργίας επιχειρηματικών μοντέλων σε ΚΠΕ·
• διακρίνουν τους ρόλους στις ομάδες ΠΔΒ και στα κανάλια επικοινωνίας.

Ενότητα 2: Επιχειρηματική πρακτική – Μοντελοποίηση μιας επιχείρησης ΠΔΒ

Ειδικός στόχος μάθησης:

- Ενίσχυση της κατανόησης της επιχειρηματικής διαδικασίας από τους εκπαιδευόμενους, από τη δημιουργία ιδεών έως την ανάπτυξη και τη δημιουργία επιχείρησης στις ΠΔΒ, με έμφαση στη συνεργασία, τη συνδημιουργία και τη διεπιστημονικότητα.

Συγκεκριμένα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Επιπλέον των γενικών μαθησιακών στόχων, η Ενότητα 2 θα επιτρέψει στους εκπαιδευόμενους να

• δημιουργούν ή/και προσδιορίζουν επιχειρηματικές ιδέες στις ΠΔΒ·
• διακρίνουν τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων συνιστωσών της επιχείρησης και του περιβάλλοντός της·
• διαχειρίζονται υλικούς, άυλους και ψηφιακούς πόρους που απαιτούνται για τη μετατροπή των ιδεών σε δράση·
• προωθούν δραστηριότητες, προϊόντα και έργα των ΠΔΒ μέσω δωρεάν διαύλων επικοινωνίας (κόστος και χρήση)·
• συνεργάζονται για την ανάπτυξη επιχειρηματικών ιδεών για ΠΔΒ, ιδίως με καλλιτέχνες και επαγγελματίες του πολιτισμού.

• The Museum of Broken Relationships – Modern Love in 203 everyday objects, by Olinka Vištica and Dražen Grubišić, ed. by Weidenfeld & Nicolson, 2017, Great Britain, ISBN (hardback) 978 1 4746 0549 6.
• Luc Long & Mark Dion, Carnet de fouilles & Lab Book, ed. by Actes Sud & Musée Departamental  Arles Antique / Luc Long, Carnet de fouilles, Sous la direction de David Djaoui, Actes Sud & Musée Departamental  Arles Antique.
• David Usborne, Foreword by Thomas Heatherwick, Objectivity, Thames & Hudson, London, UK, 2010.
• Jonathan D. Lippincott, Large Scale – Fabricating Sculpture in the 1960s and 1970s, Princeton Architectural Press, New York, 2012.
• Douglas Gunn, Roy Luckett & Josh Sims, Vintage Menswear – A Collection from The Vintage Showroom, 2017, Laurence King Publishing Ltd, London, UK.
• Douglas Gunn & Roy Luckett, The Vintage Showroom – An Archive of Menswear, 2015, Laurence King Publishing Ltd, London, UK.
• Contributors, Author Collective,  60.  /  Innovators shaping our creative future, Thames & Hudson Ltd,  2009, London, UK
• Neil Spiller & Nic Clear, Educating Architects: How tomorrow's practitioners will learn today, Thames & Hudson,  London, UK, 2014
• Tristan Manco, Big Art Small Art, Thames & Hudson, London, UK, 2014
• Rian Hughes, Ideas can be Dangerous, ed. by Fiell
• Inna Alesina, Ellen Lupton, Exploring Materials – Creative Design for Everyday Objects, Princeton Architectural Press, New York, Maryland Institute College of Art, Baltimore,  New York, 2010.
• Klanten, Robert, Schulze, Floyd, SARAH ILLENBERGER, published by Gestalten, Berlin, 2011, ISBN 978-3-89955-385-7.
• Llewellyn, Nigel, Williamson, Beth, + contributors,  THE LONDON ART SCHOOLS: REFORMING THE ART WORLD, 1960 TO NOW, Tate Publishing, 2015, ISBN 978 1 84976 296 0.
• McLellan, Todd, THINGS COME APART – A Teardown manual for modern living, ed. by Thames & Hudson, London, 2013, ISBN 978-0-500-51676-8.
• Mia, Mini Miss, Yip, Penter, BAG DESIGN – A handbook for accessories designers, ed. by Fashionary International Ltd., 2016, ISBN 978-988-77108-0-6.
• Müller, Bernard, Snoep, Jacomijn Nanette, VOUDOU/VOODOO – The Arbogast Collection, ed. by Éditions Loco/Marc Arbogast, Strasbourg, 2013, ISBN 978-2-919507-16-0.
• Sudjic, Deyan, THE LANGUAGE OF THINGS – Understanding the world of desirable objects, ed. by W. W. Norton & Company, New York, 2009, ISBN 978-0-393-07081-1.
• Abisuga-Oyekunle, O. A. & Fillis, I. R. (2017), The role of handicraft micro-enterprises as a catalyst for youth employment. Creative Industries Journal, 10:1, 59-74, DOI: 10.1080/17510694.2016.1247628
• Aquino, E., Phillips, R., and Sung, H. (2012). Tourism, culture, and the creative industries: Reviving distressed neighbourhoods with arts-based community tourism. Tourism, Culture & Communication, 12(1), 5–18.
• Bakas, F.E., Duxbury, N. & De Castro, V.T. (2018). ‘Creative tourism: Catalysing artisan entrepreneur networks in rural Portugal.’ International Journal of Entrepreneurial Behaviour & Research 24 (4), pp.731-752, https://doi.org/10.1108/IJEBR-03-2018-0177.
• Banaji, S., Burn, A. & Buckingham, D. (2010). The rhetorics of creativity: a literature review. Creativity, Culture & Education.
• Belfiore, E. (2002). Art as a means of alleviating social exclusion: does it really work? A critique of instrumental cultural policies and social impact in the UK. International Journal of Cultural Policy, 8(1), pp. 91-106.
• Bessant, J. & Tidd, J. (2015). Innovation and entrepreneurship (3^rd ed). Wiley
• Burry, Mark & Burry, Jane, Prototyping for Architects, Thames & Hudson Ltd., London, 2016
• ClydeBan Business (2016). Business Plan QuickStart Guide: The Simplified Beginner’s Guide to Writing a Business Plan. ClydeBan Media
• Colette, H. (2009). Women and the creative industries: exploring the popular appeal. Creative Industries Journal, 2:2, 143-160, DOI: 10.1386/cij.2.2.143/1
• De Beukelaer, C. & O’Connor, J. (2017). The Creative Economy and the Development Agenda: The Use and Abuse of ‘Fast Policy’. In Polly Stupples & Katerina Teaiwa (eds.), Contemporary Perspectives on Art and International Development (pp. 27-47). Routledge.
• Duxbury, N., Albino, S., & Carvalho, C. (orgs.) (2021), Creative Tourism: Cultural Resources, Entrepreneurship and Engaging Creative Travellers [forthcoming]. CAB International.
• Duxbury, N. & Bakas, F.E. (2020). "Creative Tourism: A Humanistic Paradigm in Practice". In Shaping a humanistic perspective for the tourism industry, edited by Ernestina Giudici; Maria
• Della Lucia; Daniela Pettinao. Book II, chapter 7,Italy: Routledge.
• Finch, B. (2013). How to Write a Business Plan. Kogan Page
• Flew, T. (2012). The Creative Industries. Culture and Policy. Sage.
• Florida, R. (2002). The rise of the creative class... and how it’s transforming work, leisure, community and everyday life. Basic Books
• Gouvea, R., Kapelianis, D., Montoya, M-J. R. & Vora, G. (2020). The creative economy, innovation and entrepreneurship: an empirical examination, Creative Industries Journal, DOI: 10.1080/17510694.2020.1744215
• Kerrigan, S., McIntyre, P., Fulton, J. & Meany, M. (2020). The systemic relationship between creative failure and creative success in the creative industries, Creative Industries Journal, 13:1, 2-16, DOI: 10.1080/17510694.2019.1624134
• Lee-Ross, D. & Lashley, C. (2009). Entrepreneurship and Small Business Management in the Hospitality Industry. Elsevier
• Noyes E., Allen, I. E. & Parise, S. (2012). Innovation and entrepreneurial behaviour in the Popular Music industry. Creative Industries Journal, 5:1-2, 139-150, DOI: 10.1386/cij.5.1-2.139_1
• Osterwalder, A. & Pigneur, Y. (2010). Business Model Generation: A Handbook for Visionaries, Game Changers, and Challengers. John Wiley & Sons
• Richards, G. (2020). Designing creative places: The role of creative tourism. Annals of Tourism Research, 85.
• Richards, G. (2010). Increasing the attractiveness of places through cultural resources. Tourism, Culture & Communication, 10, 47–58.
• Cerneviciute, Jurate & Strazdas, Rolandas. (2018). Teamwork management in Creative industries: factors influencing productivity. Entrepreneurship and Sustainability Issues. 6. 503-516
• Dümcke, C (2015). New Business Models in the Cultural and Creative Sectors (CCSs).
  European Expert Network on Culture
• Koleva, P. (2021), Cross-sectoral cooperation and innovation within Creative and Cultural Industries – practices, opportunities and policies within the area of the Northern Dimension Partnership on Culture, Northern Dimension Partnership on Culture (NDPC)

BG

• Министерство на културата на Република България (2019), Стратегия за развитие на българскиата култура (2019-2029), Проект
• Кабаков, И. (2004), Мениджмънт и правна инфраструктура на културата, София: Сиела, ISBN 9549064298
• Кабаков, И. (2017), Интегрирано управление на културата, София: УИ „Св. Клиемтн Охридски“, ISBN 9789540743127
• Колева, П.Г. (2013), Иновационните практики като фактор за стратегическо развитие на организации в сектор „Култура“, София: Интеркултута Консулт
• Стоянов, И. (2018), Място на творческите индустрии в областните стратегии за развитие — проблеми и възможности, Велико Търново: ВТУ „Св.Св. Кирил и Методйй“, Годишник на департамент „Администрация и управление”, т. 3
• Борисова, В. (2017), Бизнес с интелектуална собственост в творческите индустрии, София:УНСС, ISBN 9786192320034
• Наръчник „Ролята на местните власти за насърчаване на креативните индустрии“ (2016), София: Фондация „Каузи“
• Проект „Дигитална култура за регионално сближаване“, https://www.digital-culture.eu/bg
• Дракър, П. (2010), Практика на мениджмънта, София: Класика и стил, ISBN 9549964167
• Дракър, П. (2002), Ефективното управление, София: Класика и стил, ISBN 9549964167
• Ламиман, Ж. (2003). Успешната иновация, София: Класика и стил
• Бърд, Д (2012), Директен и дигитален маркетинг на здравия разум, София: Locus, ISBN 9789547831841
• Тотева, М (2019), Функции на дигитализацията при комуникация 4.0, Сп. „Реторика и комуникации“, брой 39
• Тодоров, П., (2008), Промени в пазара на електронните медии в условията на цифровизация, електронно издание „Медии и обществени комуникации“, бр. 1, декември

PT

• AICEP (2020). Guia de apoio às Indústrias Culturais e Criativas [brief information on the available finantial programmes and support mechanisms]. Available at: https://portugalglobal.pt/PT/ComprarPortugal/Fileiras/industrias-culturais-criativas/Paginas/industrias-culturais-criativas.aspx
• Amaral, N. (2019). Impacto: como comunicar em público. Arena Editora
• Carvalho, J. M. (2016). Inovação e Empreendedorismo (2ª ed). Vida económica
• Duxbury, N., Fortuna, C., Bandeirinha, J. A. & Peixoto, P. (2012). Em torno da cidade criativa. Revista Crítica de Ciências Sociais, 99, pp. 5-8
• Faustino, P. (2014). Indústrias Criativas, Media e Clusters. Media XXI. ISBN: 9789897290572
• Fundação Serralves (2008). Estudo Macroeconómico para o desenvolvimento de um Cluster de Indústrias Criativas na região do Norte. Porto: Fundação Serralves.
• Mateus, A. (Coord.) (2010). O Sector cultural e Criativo em Portugal. Estudo para o Ministério da Cultura. Augusto Mateus & Associados.
• Mateus, A. (Coord.) (2013). A cultura e a criatividade na internacionalização da economia portuguesa. Estudo para o Gabinete de Estratégia, Planeamento e Avaliação Culturais da Secretaria de Estado da Cultura. Augusto Mateus & Associados.
• Quintela, P. & Ferreira, C. (2018). Indústrias culturais e criativas em Portugal: um balanço crítico de uma nova ‘agenda’ para as políticas públicas no início deste milénio. Revista Todas as Artes, 1(1), pp. 89-111, DOI: 10.21747/21843805/tav1n1a6
• Saraiva, J. M. (2015). Empreendedorismo. Do conceito à aplicação, da ideia ao negócio, da tecnologia ao valor (3ª ed). Imprensa da Universidade
• Sarkar, S. (2014). Empreendedorismo e Inovação (3ª ed). Escolar Editora.

SR

• Milena Dragićević Šešić, Sanjin Dragojević (2005). Menadžment umetnosti u turbulentnim okolnostima. ISBN: 953-222-282-0
• Dragićević-Šešić, M. (2012) Ethical dilemmas in cultural policies: conceptualising new managerial practices in new democracies. Zbornik radova Fakulteta dramskih umetnosti, str. 69-94
• Dimitrije Vujadinović (2005). Umetnost i autosko pravo. ISBN: 978-86-84159-25-9

GR

• Κορρές, Γ., (2015). Επιχειρηματικότητα και ανάπτυξη. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/693
• Κόκκινου, Α., 2015. Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και καινοτομική επιχειρηματικότητα. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/1331 
• Λαλούμης, Δ., (2015). Διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού τουριστικών επιχειρήσεων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/5295
• Λαλούμης, Δ., (2015). Διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/5283
• Παιτσίνης Κώστα, Γ., Υφαντίδου, Γ., 2015. Η ανάπτυξη του αθλητικού τουρισμού. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/4256
• ΤΣΩΛΗΣ, Δ., (2016). Προστασία και Διαχείριση της Πνευματικής Ιδιοκτησίας Ψηφιακού Περιεχομένου στο Διαδίκτυο και τα Σύγχρονα Δίκτυα. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/6482
• Δημούλας, Χ., (2015). Τεχνολογίες συγγραφής και διαχείρισης πολυμέσων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/4343